Τι είναι γνώση και τι είναι πίστη; Δύο εντελώς διαφορετικές οπτικές προσέγγισης της Πραγματικότητας ή της Αλήθειας θα έλεγε κάποιος. Και εδώ μπαίνει το επόμενο ερώτημα: Ταυτίζονται η πραγματικότητα και η αλήθεια; Η απάντηση που θα δοθεί από έναν επιστήμονα κατά πάσα πιθονότητα θα διαφέρει από εκείνη ενός ανθρώπου της πίστης!
Η πραγματικότητα για τον επιστήμονα προσεγγίζεται μέσα από την στέρεα γνώση που αρχικά βασίζονταν καθαρά στην εμπειρία και την παρατήρηση της φύσης και αργότερα στην πειραματική επαλήθευση και την αδυναμία αμφισβήτησης, δηλαδή την επιμαρτύρηση και μη αντιμαρτύρηση, όροι που εισήγαγε πρώτος ο Επίκουρος στον περίφημο Κανόνα του, για να αποτελέσουν έκτοτε την βάση της επιστημονικής διαδικασίας διερεύνησης της Φύσης των πραγμάτων.
Η στέρεα αυτή γνώση μπορεί να είναι διαχρονικά αναμφισβήτητη και πλήρως επαληθεύσιμη, όπως το γεγονός ότι η Γη είναι στρόγγυλη και ότι περιφέρεται γύρω από τον Ήλιο, ή μέχρι στιγμής αναμφισβήτητη και μη διαψεύσιμη με τα διαθέσιμα στοιχεία, όπως η θεωρία της εξέλιξης των ειδών, η θεωρία της σχετικότητας και οι αρχές της κβαντομηχανικής.
Οι θεωρίες είναι προτεινόμενες επιστημονικές ερμηνείες για την εξήγηση φυσικών φαινομένων, για τις οποίες η επιστημονική κοινότητα «επέχει της κρίσης», έως ότου υπάρξουν σαφείς αποδείξεις ή πολύ περισσότερο αδυναμία αμφισβήτησης των, ώστε να γίνουν αποδεκτές σαν στέρεα γνώση. Γι’ αυτό χρέος της επιστημονικής κοινότητας είναι πάντα η προσπάθεια κατάρριψης μιας προτεινόμενης θεωρίας, χωρίς αυτό να περικλείει μικροψυχία ή αίσθημα ανταγωνισμού.
Μόνο η αδυναμία κατάρριψης μιας θεωρίας την αναβαθμίζει σε στέρεα γνώση. Και πάντα με την επιφύλαξη ότι αυτό μπορεί να αναιρεθεί στο μέλλον. Όπως επισημαίνει ο Carlo Rovelli « Η επιστήμη δεν είναι αξιόπιστη επειδή προσφέρει βεβαιότητα. Είναι αξιόπιστη γιατί προσφέρει τις καλύτερες απαντήσεις που διαθέτουμε προς το παρόν».
Η έκφραση που αναφέρθηκε παραπάνω « επέχω της κρίσης » ανήκει στον Σκεπτικό Φιλόσοφο Πύρρωνα και σημαίνει ότι αναστέλλω την έκφραση κρίσης πάνω σε ένα θέμα, έως ότου έχω περισσότερα και αδιαμφισβήτητα στοιχεία που θα με βοηθήσουν να το αποδεχτώ ή να το απορρίψω. Αποτελεί την μεγάλη συμβολή της αρχαίας Σκεπτικής Φιλοσοφίας στον επιστημονικό τρόπο σκέψης και ενσωματώθηκε από τον Επίκουρο στον Κανόνα του.
Βέβαια οι σκεπτικοί αναστέλλουν μόνιμα την κρίση, αφού αμφισβητούν τα πάντα γύρω τους, ενώ ο Επίκουρος θέτει τα πράματα στην σωστή τους βάση.
Η αποδοχή μιας επιστημονικής θεωρίας, δεν σημαίνει απαραίτητα ότι μια προ υπάρχουσα θεωρία, που ερμηνεύει το ίδιο φαινόμενο, αναγκαστικά απορρίπτεται. Συχνά μια νέα θεωρία επεκτείνει τα όρια μιας παλιότερης κι βαθαίνει περισσότερο στα αίτια ενός φαινομένου. Για παράδειγμα τόσο η κβαντομηχανική όσο και θεωρία της σχετικότητας διευρύνουν την Νευτώνειο θεωρία τόσο στον μικρόκοσμο των κβάντων όσο και στον μεγάκοσμο του Σύμπαντος, όσο και αν μεταξύ τους έρχονται σε φαινομενική αντίθεση. Ενώ πολλές παραδοχές της Νευτώνειας θεωρίας αίρονται με τις δυο νεότερες θεωρίες, αυτή εξακολουθεί να περιγράφει θαυμάσια τον κόσμο των αντιληπτών στον άνθρωπο διαστάσεων και να αποτελεί την βάση της υπάρχουσας τεχνολογίας.
Αλλά και η κβαντομηχανική που την επέβαλαν τα πειραματικά δεδομένα ενάντια στην εμπειρία μας και την κατεστημένη λογική, έχει άπειρες τεχνολογικές εφαρμογές στον σύγχρονο κόσμο, που την τεκμηριώνουν σαν στέρεα γνώση, παρά το γεγονός ότι σε μεγάλο βαθμό δεν είναι κατανοήσιμη!
Γιατί η τεκμηρίωση αλλά και η αξία της επιστημονικής γνώσης για τις ανθρώπινες κοινωνίες, έγκειται στην δυνατότητα εφαρμογής της στην τεχνολογία. Η γνώση της καλλιέργειας της γης και της μεταλλουργίας είναι αυτή που αναβάθμισε τον άνθρωπο από πλάνητα τροφοσυλλέκτη σε αγρότη, με σταθερή διαμονή και οδήγησε στην ανάγκη δημιουργίας κοινωνίας με ότι αυτό συνεπάγεται και για πρώτη φορά σε πλεόνασμα τροφής, που οδήγησε με την σειρά του στην ανάγκη αποθήκευσης και διαχείρισης του, με συνέπεια την ανάπτυξη των μαθηματικών.
Η εξέλιξη των κοινωνιών ιστορικά αντανακλά την εξέλιξη της τεχνολογίας. Τόσο όσο αφορά την δομή τους, όσο και τις αξίες τους, τον πλούτο τους, την ευημερία τους, την θέση τους στο Διεθνές Σύστημα.
Αυτό σημαίνει ότι η επιστημονική γνώση που ο όγκος της ιστορικά αυξάνεται και η τεχνολογία που διαρκώς εξελίσσεται, αποτελούν τεκμήριο ότι ο άνθρωπος μπορεί να αντιληφθεί τον πραγματικό Κόσμο. Ίσως όχι στην ολότητά του. Αν υπάρχει μια βαθύτερη αλήθεια αυτή είναι σαν τον ορίζοντα που όσο πλησιάζουμε τόσο αυτός απομακρύνεται. Και ο ορίζοντας δεν αποτελεί παρά μια ψευδαίσθηση! Και αυτό είναι στέρεα γνώση!
Το ότι δεν μπορούμε να φωτίσουμε όλο το οικοδόμημα της πραγματικότητας, δεν σημαίνει ότι δεν γνωρίζουμε τίποτα! Αυτός ο τρόπος σκέψης του άσπρου-μαύρου, γνωρίζω-δεν γνωρίζω συνιστά την λεγόμενη δίτιμη λογική που πρώτος εισηγήθηκε ο Παρμενίδης ο Ελεάτης στο περίφημο ποίημά του « περί Φύσεως » όπου μιλάει για τον δρόμο της αλήθειας ( του όντος ) που είναι βατός και τον δρόμο της πλάνης ( του μη όντος ) που είναι αδιάβατος. Ενώ διαπιστώνει ότι η ανθρώπινες γνώμες εμπεριέχουν σε ένα βαθμό αλήθεια και σε ένα βαθμό πλάνη τις κατατάσσει στον δρόμο της πλάνης.
Η Σωκρατική διαλεκτική και η λεγόμενη μαιευτική μέθοδος βασίζεται στην δίτιμη λογική του Παρμενίδη, που του την δίδαξε ο μαθητής του Ζήνων ο Ελεάτης.
Ως διαλεκτική, στους περίφημους Πλατωνικούς διαλόγους, οδηγεί σε αντιφάσεις και διλληματικά αδιέξοδα, ώστε να τεκμηριωθεί η άποψη ότι ο συνομιλητής του Σωκράτη έχει άγνοια για το συζητούμενο θέμα, την οποία αγνοεί ότι την έχει, ενώ ο Σωκράτης αποδεικνύεται σοφότερος επειδή έχει επίγνωση της αγνοίας του!
Όσο για την μαιευτική μέθοδο, το μόνο που εκμαιεύει , είναι η άγνοια του συνομιλητή του Σωκράτη και όχι ο ορισμός της υπό συζήτηση έννοιας, που είναι και το ουσιαστικά ζητούμενο.
Και είναι αναμενόμενο μας λέει ο Επίκουρος, γιατί απόλυτες έννοιες και τέλειοι ορισμοί δεν υπάρχουν. Η λογική της Φύσης δεν είναι η λογική του άσπρου-μαύρου αλλά μάλλον η λογική των αποχρώσεων του γκρί. ( πλειότιμη λογική ). Δεν μπορούμε να ορίσουμε με απόλυτους όρους μια έννοια, αλλά απλά μπορούμε να την περιγράψουμε. Στην Φύση οι έννοιες «απόλυτο» και «τέλειο» είναι κενές περιεχομένου. Η Φύση είναι ατελής και διαρκώς μεταβαλλόμενη.
Και όσο για την γνώση της πραγματικότητας, μας είναι αναγκαία στον βαθμό που μπορούμε να κατανοήσουμε τον Κόσμο γύρω μας με έναν ικανοποιητικό τρόπο, ώστε να μπορέσουμε να αποβάλλουμε, τον φόβο του αγνώστου και να ζήσουμε ήρεμα και ηδονικά τον βίο μας!
Αυτά περί γνώσης.
Η Αλήθεια για τον Πιστό είναι μία, διαχρονική και απόλυτη και δεν προσεγγίζεται με την οποιασδήποτε είδους έρευνα. Η Αλήθεια αποκαλύπτεται από τον Θεό, τον Προφήτη, τον Ηγέτη, τον Γκουρού στους πιστούς και πάει πακέτο με έναν ηθικό κώδικα συμπεριφοράς και κώδικα ζωής, που δεν επιδέχεται αμφισβήτηση ούτε διαπραγμάτευση.
Το Ιερατείο της θρησκείας ή της Ιδεολογίας ερμηνεύει τις Γραφές και καθοδηγεί τους Πιστούς που είναι οι εκλεκτοί εν μέσω των πεπλανημένων και έχουν ιερό καθήκον να νουθετήσουν τους δεύτερους και να τους φέρουν στον ίσιο δρόμο με κάθε μέσο ή αν αρνηθούν απλά να τους εξαλείψουν, ώστε να οδηγηθεί η ανθρωπότητα σε μία ιδανική κοινωνία ομονοούντων! Η παραμικρή παρέγκλιση από την ερμηνεία του Ιερατείου θεωρείται θανάσιμο αμάρτημα και πατάσσεται παραδειγματικά.
Ο πιστός δεν απαιτεί αποδείξεις, δεν υποβάλει το αντικείμενο της πίστης του στην βάσανο της λογικής κρίσης, δεν αναρωτιέται αν αυτό που του ζητείται να πιστέψει συμβαδίζει με την εμπειρία του και το καθημερινό του βίωμα. Πιστεύει ότι οι νεκροί ανασταίνονται σε αντίθεση με την κοινή λογική και με τα δεδομένα της συλλογικής εμπειρίας! Αρέσκεται να αισθάνεται εκλεκτός του Θεού ή του Ηγέτη και είναι διαθετημένος να υποστεί κάθε θυσία, ή να προβεί σε κάθε ενέργεια που πιστεύει ότι θα ευχαριστήσει το αντικείμενο της λατρείας του. Βέβαια θα απαιτήσει και το ανάλογο αντάλλαγμα. Για παράδειγμα μια θέση στον Παράδεισο στην μέλλουσα ζωή στις μονοθεϊστικές θρησκείες, η κάποια περίοπτη θέση στο κόμμα ή τον κρατικό μηχανισμό απ’ όπου θα μπορεί να γεύεται την ηδονή της άσκησης εξουσίας ( Το ανομολόγητο απωθημένο πολλών πιστών ).
Αντίθετα με την Επιστήμη η Πίστη προσφέρει βεβαιότητα μέσα στον παραλογισμό της. Δεν απαιτεί από τον πιστό να κουράσει τα εγκεφαλικά του κύτταρα για να βρει απαντήσεις. Αυτές έρχονται πακέτο εξ Αποκαλύψεως. Η Πίστη δεν χρειάζεται τον Νου! Χρειάζεται το συναίσθημα. Το ένα εκατομμύριο χρόνια εξέλιξης του νεοφλοιού στον ανθρώπινο εγκέφαλο είναι για τους πιστούς χαμένος χρόνος! Και επειδή όποιος δεν είναι μαζί μας είναι εναντίον μας δεν τίθεται ποτέ θέμα διαπραγμάτευσης του ιδεολογήματος! Δεν είναι τυχαίο ότι οι πιο αιματηροί πόλεμοι στην ιστορία της ανθρωπότητας ήταν οι θρησκευτικοί και τα μεγαλύτερα εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας είχαν πάντοτε ιδεολογική ή θρησκευτική αφετηρία.
Πάρτε παράδειγμα τις τρείς μονοθεϊστικές θρησκείες. Ποια είναι άραγε στην πορεία της Ιστορίας η πιο αιματοβαμμένη; Πόσα εγκλήματα έγιναν και γίνονται στο όνομα της Χριστιανικής «Αγάπης», του Προφήτη ή του Γιεχωβά;
Πάρτε ακόμα παράδειγμα τους Ναζί ή το καθεστώς του Πολ Πότ στην Καμπότζη. Πάρτε παράδειγμα την γενοκτονία των Αρμενίων ή των Ποντίων από τους Τούρκους. Ναι υπήρχαν και υπάρχουν πάντα πιο πεζοί λόγοι, γεωπολιτικοί, οικονομικοί και άλλοι, αλλά οι εξουσίες, στο χαρτί του θρησκευτικού και ιδεολογικού φανατισμού πόνταραν πάντα για να χειραγωγήσουν τους λαούς και να τους οδηγήσουν σε εγκλήματα και αιματοχυσίες. Το δε Ολοκαύτωμα των Εβραίων από τους Ναζί ήταν καθαρά θέμα ιδεοληψίας! Και η πρόσφατη Γενοκτονία των Παλαιστινίων στην Γάζα έχει τις ρίζες της στην Βίβλο και την υποτιθέμενη υπόσχεση του Θεού στο εκλεκτό του γένος των Εβραίων για την αποκλειστική κατοχή της γης της Παλαιστίνης.
Σε τελευταία ανάλυση το μεγαλύτερο «θαύμα» της Πίστης, είναι η μεταμόρφωση φιλήσυχων, καθημερινών ανθρώπων, σε στυγνούς εγκληματίες.
Η πραγματική ιστορικά σύγκρουση στην πορεία της ανθρωπότητας είναι η σύγκρουση της ιδεοληψίας με την Γνώση. Όσο η πρώτη προσπαθούσε να επιβάλλει την «Αλήθεια» της, η δεύτερη προσπαθούσε να κατανοήσει τον Κόσμο.
Είναι γεγονός ότι η εφαρμοσμένη επιστήμη, η τεχνολογία, εκτός από την προαγωγή της ανθρώπινης ευημερίας, χρησιμοποιήθηκε και χρησιμοποιείται κατά της ανθρωπότητας και σήμερα μπορεί πραγματικά να την αφανίσει. Διαχρονικά ήταν πάντα εργαλείο στο γεωπολιτικό και ιδεολογικοθρησκευτικό παιχνίδι επικράτησης. Σαφώς και η επιστήμη έχει και την σκοτεινή πλευρά της.
Όμως η όποια ελπίδα μπορεί να υπάρξει για την επιβίωση της ανθρωπότητας, παραμένει ζωντανή μόνο στους ανθρώπους της Γνώσης. Τους ανθρώπους που πατούν στο έδαφος της πραγματικότητας και δεν πετούν σε ιδεοληπτικά σύννεφα. Που η ηθική τους πηγάζει από τις ανάγκες της πραγματικής ζωής και δεν τους επιβάλλεται ουρανοκατέβατη από κάποιον θεό ή ηγέτη. Ανθρώπους που τα πάντα τα περνούν μέσα από τον ηθμό της λογικής ανάλυσης και συχνά «επέχουν της κρίσης» ώστε να ερευνήσουν καλύτερα τα δεδομένα. Γιατί η επιστήμη δεν έχει βεβαιότητες. Πάντοτε αμφιβάλλει, ερευνά, επανεξετάζει και επικαιροποιεί τις γνώσεις. Πάντοτε μαθαίνει. Γιατί η μάθηση είναι κόρη της αμφιβολίας.
Δημιουργεί έτσι πέραν των όσων ειπώθηκαν, μια κουλτούρα διαπραγμάτευσης και συμβιβασμού. Όταν δεν διεκδικείς την απόλυτη αλήθεια δέχεσαι να ακούσεις και ενδεχομένως να αποδεχτείς σε ένα βαθμό και την αλήθεια του άλλου. Τα συμφέροντα συμβιβάζονται. Οι Ιδεολογίες ποτέ! Μια κουλτούρα που άλλωστε χαρακτηρίζει το Αρχαίο Ελληνικό Πνεύμα. Δεν είναι τυχαίο που οι Αρχαίοι Έλληνες ανήγαγαν την ρητορική και την παράθεση επιχειρημάτων σε ύψιστη Τέχνη επιδιώκοντας την πειθώ με τον λόγο.
Όπως υπογραμμίζει και ο Adam Watson, η δικαιοσύνη για παράδειγμα, στους Εβραίους σαν μέτρο της επιβολής του Θεϊκού Νόμου είναι τυφλή και ασυμβίβαστη και πρέπει να αποφανθεί έστω και αν υπάρχει κίνδυνος να πέσει ο Ουρανός στην Γη. Στους Έλληνες η «Δίκη» λαμβάνει υπόψιν, την κατά κοινή ομολογία δίκαια θέση, το status quo και την διαπραγμάτευση, με την βοήθεια προσώπου ή κράτους κοινής αποδοχής, με προφανή σκοπό να κρατήσει τον Ουρανό στην θέση του.