«Ύμνος εις την ελευθερίαν και Ύμνος εις την παρέγκλισιν»
«Felix, qui potuit rerum cognoscere causas» δηλαδή, «ευτυχισμένος όποιος κατάφερε να κατανοήσει βαθιά τις αιτίες των πραγμάτων» (Βιργίλιος, Γεωργικά ΙΙ 490-492)
Από την επιστολή του Επίκουρου προς Ηρόδοτο διαβάζουμε: Πρῶτον μὲν οὖν τα #ὑποτεταγμένα #τοῖς #φθόγγοις, ὦ Ἡρόδοτε, δεῖ εἰληφέναι, ὅπως ἂν τὰ δοξαζόμενα ἢ ζητούμενα ἢ ἀπορούμενα ἔχωμεν εἰς ταῦτα ἀναγαγόντες ἐπικρίνειν, καὶ μὴ ἄκριτα πάντα ἡμῖν < ᾖ > εἰς ἄπειρον ἀποδεικνύουσιν ἢ κενοὺς φθόγγους ἔχωμεν.
Μετάφραση:
«Πρώτα, λοιπόν, Ηρόδοτε, πρέπει να αρπάζουμε γρήγορα (εἰληφέναι) τις έννοιες που συνδέονται με τις λέξεις, ώστε ανάγοντας σε αυτές τις έννοιες τις γνώμες ή τα προβλήματα της έρευνας ή της σκέψης, να μπορούμε να κρίνουμε και να μη μένουν όλα τα πράγματα αβέβαια για μας και να χανόμαστε σε ατέρμονες ερμηνείες, ή να χρησιμοποιούμε λέξεις κενές νοήματος».
ΕΝΑΣ ΣΟΦΟΛΟΓΙΩΛΑΤΟΣ (απευθυνόμενος στον Ποιητή Σολωμό): «Τὸ σύγγραμμα λοιπὸν θὰ εἶναι κάθε ἄλλο πρᾶγμα ἀπὸ τοῦ λαοῦ τὴν ὁμιλία».
Και ο ΠΟΙΗΤΗΣ-ΣΟΛΩΜΟΣ του απαντά: « Ὄχι κάθε ἄλλο πρᾶγμα· ἐκεῖνο, ὁποῦ λέγει ὁ Βάκων (εννοεί τον Φράνσις Μπέϊκον) γιὰ τὴ φύσι, δηλαδή, ῾πὼς ὁ φιλόσοφος, γιὰ νὰ τὴν κυριέψῃ, πρέπει πρῶτα νὰ τῆς ὑποταχθῇ, ἠμπορεῖ κανεὶς νὰ τὸ ῾πῇ γιὰ τὴ γλῶσσα· ὑποτάξου πρῶτα στὴ γλῶσσα τοῦ λαοῦ, καί, ἂν εἶσαι ἀρκετός, κυρίεψέ την».
——————————————————-
Ο Ρωμαίος ποιητής Λουκρήτιος γνώριζε άριστα τα ελληνικά κι έτσι, στη γλώσσα του, έφτασε στο συμπέρασμα πως : τίποτα δεν μπορεί να παραβιάσει τους νόμους της φύσης. Έτσι, πατώντας γερά και σταθερά στη μεθοδολογία του Κανόνα και στο έργο του Επίκουρου «περί φύσεως», εισηγήθηκε στο δικό του έργο DRN, αυτό που ανέφερε ο έλληνας φιλόσοφος Eπίκουρος στην επιστολή του προς Ηρόδοτο, ως “παρέκκλιση” (αρχ. παρέγκλισις)» που είναι η αναπάντεχη και απρόβλεπτη κίνηση της ύλης δηλαδή, η απρόσμενη τροπή όλων των πραγμάτων στο χώρο και το χρόνο.
Αυτή την «παρέγκλιση» έκαμε και ο Διονύσιος Σολωμός, όταν ξεκίνησε να συνθέτει τον «Ύμνο εις την ελευθερίαν» στη γλώσσα του λαού και όπως αυτή είχε εξελιχθεί μέσα από τον καθημερινό του βίο. Ο Ύμνος εις την Ελευθερία είναι Ύμνος της επικούρειας παρέγκλισης που είναι ένα φυσικό φαινόμενο. Μια ιδιότητα της ύλης των ατόμων και του κενού. Με όρους φυσικής σκέφτεται ο Σολωμός και συνθέτει τους στίχους του.
Σήμερα η παρέγκλιση – εκφράζεται με την – και αποδίδεται στην – απροσδιοριστία του Χάιζενμπεργκ. Για αυτό όσοι καταπιάνονται με τον Σολωμό, αποκαλούν τα νοήματά του «βαθιά» και δεν μπορούν να τα αποσαφηνίσουν εύκολα. Μόνον ο αείμνηστος Δημήτρης Λιαντίνης, τον ερμήνευσε ορθά, όταν το στίχο που ξεκινά ο Ύμνος στην ελευθερία: «Σε γνωρίζω από την κόψη//του σπαθιού την τρομερή» τον ανέλυσε σύμφωνα με την απροσδιοριστία του Χάιζενμπεργκ. Και παρόλο που ανέλυσε σωστά τον στίχο, δεν άκουσα τον ίδιο, να αναφέρει κάπου την παρέγκλιση του Επίκουρου και του Λουκρήτιου. Όμως, μπορεί να κάνω και λάθος, γιατί ομολογώ, μου φαίνεται πολύ περίεργο πως διέφυγε αυτό, απ’ αυτόν τον σπουδαίο στοχαστή του τόπου μας!
Ο Σολωμός ξεκινάει τον Ύμνο εις την ελευθερίαν, με το στίχο:
«Σε γνωρίζω από την κόψη//του σπαθιού την τρομερή»
Σε γνωρίζω, λέει ο ποιητής, δεν σε πιστεύω απλά, αλλά σε #Γνωρίζω από την κόψη του σπαθιού την τρομερή, την «επί ξηρού ακμής» κατάσταση δηλαδή, εκείνη την τρομερή στιγμή που γίνεται στο χώρο και το χρόνο η μεγάλη σύγκρουση «της ζωής και του θανάτου». Εκείνη τη στιγμή που παίζονται όλα για όλα και πάνε σύμφωνα με τα πολλά αίτια και τα πολλά αποτελέσματα. Είναι η στιγμή ενός κλάσματος του δευτερολέπτου της κινητικής συμπληρωματικής σύγκρουσης (όχι των ιδεών ούτε των τάξεων) αλλά των ατόμων-σωματιδίων που δημιουργούν την καταστροφή και τη δημιουργία μαζί, η οποία είναι τόσο αυθεντική, όσο αυθεντική είναι και η παρέγκλισις η οποία, εμπεριέχει και εμπεριέχεται από την ελευθερία. Στη Φύση, λέει ο Επίκουρος, δεν υπάρχει το αριστοτελικό δίλημμα του αποκλειόμενου μέσου, δεν υπάρχει το: «ελευθερία ή θάνατος». Είναι ο θάνατος μέσα από την ελευθερία και η ελευθερία μέσα από το θάνατο, εξ’ ού κι ο στίχος που η ελευθερία είναι «από τα κόκκαλα βγαλμένη των ελλήνων τα ιερά». Δηλαδή, πολέμησαν και θυσίασαν τη ζωή τους εκείνοι οι έλληνες, για να ζούμε τώρα εμείς, ελεύθεροι από τον οθωμανικό-τυραννικό ζυγό. Έτσι, το ένα υπάρχει μέσα από το άλλο κι έτσι, είναι η Φύση όλων των πραγμάτων, σε ολόκληρο το Σύμπαν: πεθαίνει ένα αστέρι και γίνεται σκόνη και με τα υλικά της σκόνης του γεννιέται ένα άλλο αστέρι, έως και αναρίθμητα αστέρια, πλανήτες και γαλαξίες.
«Σε γνωρίζω από την όψη//Που με βία μετράει τη γη».
Αυτή η λέξη «βια» του Σολωμού ακόμη ταλαιπωρεί τους μελετητές του, πού έβαλε τον τόνο ο Ποιητής? Η λέξη βία είναι και βιασύνη (ταχύτητα) είναι και ορμή-δύναμη (καταστροφής και δημιουργίας) και έχει την ίδια ρίζα με το βιός (τα φυσικά και αναγκαία προς το ζην) και με τον βίο (τρόπος διαβίωσης) που αν δεν είναι ελεύθερος, αν δεν έχει φρόνηση, ομορφιά και δικαιοσύνη δεν είναι αυθεντικός-ηδονικός-ευχάριστος «βίος» αλλά είναι, σαν ένας ζωολογικός κήπος όπου ζούνε τα ζώα μέσα σε κλουβιά και μαραζώνουν μέρα με τη μέρα, μήνα με τον μήνα, χρόνο με το χρόνο.
Ξεκινώντας από τις πρώτες αρχές του μικρόκοσμου, ο παραπάνω στίχος εννοεί και λέγει: Σε γνωρίζω από την όψη σου (τη θέση σου) που είναι πάντα σε συνάρτηση με την βία σου (την ταχύτητα-ορμή σου). Άν όμως, γνωρίσω απόλυτα την όψη (θέση) σου δεν γνωρίζω απόλυτα την ταχύτητά-ορμή σου. Κι αν γνωρίσω απόλυτα την ταχύτητα-ορμή σου, δεν γνωρίζω απόλυτα την όψη (θέση) σου. Άρα, τίποτα #απόλυτο δεν υπάρχει στη Φύση, τίποτα γραμμικό και προδιαγεγραμμένο. Καμία μοίρα, κανένα πεπρωμένο και καμία πρόνοια. Στη Φύση είναι όλα μη γραμμικά και πάνε σύμφωνα με τα πολλά τα αίτια και τα πολλά τα αποτελέσματα. Κι αυτό γιατί, η δύναμη της ορμής της παρέγκλισης είναι απρόβλεπτη, όταν επεκτείνεται σε άπειρο χώρο και χρόνο. Η δύναμη της παρέγκλισης είναι #ελεύθερη γιατί είναι επίσης και κινητικά #αυτόματη (από το μάω-μάομαι που σημαίνει έχω την ελευθερία να σπεύδω, εκεί που επιθυμώ σφόδρα). Η παρέγκλιση, όταν συμβαίνει στον χρόνο, είναι αυτή που δημιουργεί τα γεγονότα στο χώρο δηλαδή, ολόκληρους Κόσμους, όπως είναι και η Γη μας-στον Μεγάκοσμο- του πλανητικού μας συστήματος. Η βία είναι η ταχύτητα και η δύναμη της ορμής της καταστροφής και δημιουργίας και όταν κι όποτε συμβεί, τότε μπορούμε να μετράμε και το «βιός» δηλαδή, τη γη των προγόνων μας που μας την ελευθέρωσαν εκείνοι, για να οδηγήσουν εμάς, στον ελεύθερο «βίο».
«Απ’ τα κόκκαλα βγαλμένη//Των Ελλήνων τα ιερά»
Η παρέγκλιση που είναι συνυφασμένη με την «ελευθερία», μας φανερώνει ο ποιητής, είναι εξελικτικά καταγεγραμμένη στο DNA όλων των πλασμάτων και στηρίζεται στο ένστικτο του Γενναίου της επιβίωσης, εν προκειμένω η ελευθερία της παρέγκλισης ήταν βγαλμένη από «τα κόκκαλα των ελλήνων τα ιερά». Και ήταν ιερά γιατί ήταν γενναία αφού, για τους έλληνες, δεν υπήρχε ιερότερο και φυσικότερο από τον ελεύθερο βίο. Ο ελεύθερος βίος είναι αυτός που εγκαθιδρύει και το πολίτευμα της Δημοκρατίας όπου, σε αυτήν, ο άνθρωπος μπορεί να δημιουργεί και να αυτοδημιουργείται θεσπίζοντας και Νόμους (άγραφους και γραπτούς) που σύμφωνα με την εξέλιξη των φαινομένων (στο χώρο και το χρόνο), και μέσω της παρρησίας-ελευθερίας γνώμης– ο δήμος πότε τους Κρατεί όποτε ωφελούν, και πότε τους Απορρίπτει, όποτε βλάπτουν. Ο ελεύθερος βίος που στηρίζεται στην Δημοκρατία, δημιουργεί επίσης, επιστήμες, τέχνες, γράμματα και πολιτισμό. Εκείνοι, οι έλληνες, που είχε στο μυαλό του και ο Σολωμός (αφού μελέτησε και Θουκυδίδη) υπήρξαν οι πρώτοι «υψίπολις»-«κρίναντες» – οι οποίοι έκριναν με οξύνοια, ευβουλία και χάρη ότι: «ευδαιμονία είναι η ελευθερία και ελευθερία είναι η τόλμη/γενναιότητα. Και πιο γενναίοι από όλους είναι σωστό να θεωρούνται όσοι #γνωρίζουν με #σαφήνεια #ποιες είναι οι #συμφορές και #ποια τα #ευχάριστα της ζωής, και όμως η #γνώση αυτή (λέγεται και στρατηγική με νηφάλιο συλλογισμό) δεν τους κάνει να αποφεύγουν τους κινδύνους». (Θουκυδίδη επιτάφιος λόγος).
Ιδού, πως ακριβώς το αναφέρει και ο Επίκουρος στην επιστολή προς τον νεαρό Μενοικέα: «Και υπάρχουν πόνοι (και ταραχές) που τους #θεωρούμε #προτιμότερους #από #τις #ηδονές, εφόσον η ηδονή που ακολουθεί είναι για μας (και για τους άλλους) #μεγαλύτερη όταν για πολύ χρόνο υπομένουμε τους πόνους. Κάθε λοιπόν ηδονή, από μόνη της και από την ίδια της την φύση, είναι κάτι καλό, εντούτοις δεν επιλέγουμε κάθε ηδονή καθ’ όμοιο τρόπο. Kάθε πόνος είναι κάτι κακό και παρόλα αυτά κάθε πόνος δεν πρέπει πάντοτε ν’αποφεύγεται. Σε κάθε περίπτωση πρέπει #να #εξετάζουμε και να #υπολογίζουμε τα #πλεονεκτήματα και τα #μειονεκτήματα πριν να κρίνουμε την αξία κάθε ηδονής και κάθε πόνου, γιατί χρησιμοποιούμε σε ορισμένες περιπτώσεις το αγαθό ως κακό και το κακό με τη σειρά του ως αγαθό».
Έτσι, ας εξετάζουμε και αυτό τον στίχο :
«Και σαν πρώτα ανδρειωμένη//Χαίρε, ω χαίρε, Ελευθεριά!»
Εδώ, ο ποιητής, σε αυτό το στίχο επισημαίνει πως η ανδρεία – η γενναιότητα υπάρχει και στα δύο φύλα και γενικά σε όλα τα πλάσματα της Φύσης! Και το αρσενικό (ο ανδρείος) και το θηλυκό (η ελευθερία), ούτε αυτά είναι αντίθετα, αλλά συμπληρωματικά δηλαδή, βιολογικά- εξελικτικά: το ένα υπάρχει μέσα από το άλλο συμπληρώνοντας το ένα το άλλο. Σε αυτό το στίχο του ο ποιητής, ρίχνει στα σκουπίδια όλες τις ιδεολογίες π.χ. «περί φεμινισμού», «περί πατριαρχίας», «περί μητριαρχίας» κλπ κλπ. Ρίχνει στα σκουπίδια τις διχόνοιες που δημιουργούν οι «ιδεολογίες». Για την ελευθερία, τονίζει ο ποιητής, μάχονται όλοι γενναία (άνδρες, γυναίκες, παιδιά νέοι, γέροι, γάτες, σκύλοι). Είναι φυσικός νόμος, είναι η εξέλιξη και η φυσική επιλογή του Δαρβίνου, κι όπως την εμπνεύστηκε κι αυτός από το έργο του Λουκρήτιου. Για την ελευθερία τους, πάλεψε εκείνη η εξελικτική γενιά του τόπου μας που δεν άντεξε άλλο τη σκλαβιά της απολυταρχίας και της τυραννίας! Γιατί η ισότητα, μεταξύ των ανθρώπων είναι κατά το διάφορο και συμπληρωματική και βασίζεται στην ελευθερία διότι, εκ φύσεως και εκ γενετής, όλα τα πλάσματα της Φύσης: επιδιώκουν την ηδονή (της ελευθερίας) και αποφεύγουν τον πόνο (της σκλαβιάς). Πράγματι, πόσο λυπούνται και υποφέρουν τα ζώα, όταν τα παίρνουν από το φυσικό τους περιβάλλον και τα κλείνουν μέσα στα κλουβιά ενός ζωολογικού κήπου ή σε ένα Τσίρκο.
Τσίρκο, μας έχουν κάνει τις πανανθρώπινες αξίες και το βίο, οι κάθε είδους κλόουν και σαλτιμπάγκοι που ζούνε και υπάρχουν, σε ολόκληρη την οικουμένη που η μόνη σταθερή «αξία» τους είναι η εξουσία του ιδίου συμφέροντος που στηρίζεται πάντα στο «κέρδος» και στα «λεφτά». Οι φοβισμένοι σαλτιμπάγκοι και κλόουν που σκορπάνε μονίμως τον ιδικό τους φόβο-τρόμο του θανάτου και έτσι, κυριαρχημένοι από τον ιδικό τους φόβο, επιδιώκουν, να κυριαρχούν σκορπώντας γύρω τους το φόβο, τη διχόνοια, την καχυποψία και την απάθεια. Υπάρχουν όμως κι εκείνοι, οι σοβαροί και οι Γενναίοι, που Γνωρίζουν, Επιμετρούν και Περιμένουν στον κατάλληλο χώρο και την κατάλληλη στιγμή που θα συμβεί η «παρέγκλιση», όπου αλίμονο, όταν συμβεί δεν θα την κρατά τίποτα, γιατί είναι φυσικός νόμος…και τότε πάλι από την αρχή, μια επερχόμενη γενιά, θα αναφωνήσει αυτό το στίχο: «Χαίρε, ω χαίρε, Ελευθεριά»!
Ποιά θα είναι αυτή η επερχόμενη γενιά, μη με ρωτάτε, δεν το γνωρίζω… Γνωρίζω μόνο ότι εκ φύσεως υπάρχει και πάντα θα υπάρχει: «η Ελευθερία της Παρέγκλισης».