Ει καλώς είρηται το «λάθε βιώσας»
Άλτας Δημήτρης

Ο τίτλος προέρχεται από ένα λίβελλο του Πλούταρχου εναντίον του Επίκουρου που τον κατηγορεί ότι συμβούλευε τους άλλους να ζουν κρυπτόμενοι και στην αφάνεια σαν τυμβωρύχοι, ενώ ο ίδιος δεν θέλησε να περάσει απαρατήρητος, αλλά απέκτησε δόξα και υστεροφημία.
Το ότι ο μυστικιστής ιερέας του Απόλλωνα, αδυνατεί να κατανοήσει την λογική του υλιστή Επίκουρου δεν είναι βέβαια περίεργο. Δεν είναι ο μόνος. Ούτε ο Στωικός Κικέρωνας μπόρεσε, ούτε διαχρονικά τόσοι άλλοι, που η σκέψη τους εγκλωβίζονταν στην διαλεκτική λογική και χάνονταν στην μεταφυσική θολούρα.

Εδώ και πριν συνεχίσουμε, πρέπει να κάνουμε ένα ξεκαθάρισμα. Η υλιστική ηθική του Επίκουρου, δεν έχει καμία σχέση με την ηθική των μεταφυσικών φιλοσοφιών και των θρησκειών. Δεν βασίζεται σε αυθαίρετους ουρανοκατέβατους κανόνες και θεόσταλτες εντολές, ούτε διδάσκει τι είναι καλό και κακό. Όπως θα έλεγε ο Νίτσε είναι μια ηθική πέρα από το καλό και το κακό!
Οι κύριες δόξες που κωδικοποιούν την Επικούρεια Ηθική, είναι διαπιστώσεις ή παραινέσεις που βασίζονται στα διδάγματα και την εμπειρία της ζωής, που δύσκολα μπορεί να διαφωνήσει κανείς μαζί τους και αποβλέπουν στον όσο το δυνατόν ηδονικό βίο, με την έννοια της διατήρησης της σωματικής υγείας και της ψυχικής γαλήνης.
Για παράδειγμα λέει ότι η αδικία δεν είναι καθ’ αυτήν κακό. Κακό την κάνουν οι συνέπειές της. Γιατί αυτός που αδικεί και σπάει το κοινωνικό συμβόλαιο, αφ’ ενός είναι δύσκολο να ξεφύγει, αφ’ ετέρου είναι αδύνατο να πιστέψει ότι θα ξεφύγει. Έτσι θα ζει πάντα στην ταραχή και τον φόβο.
Όπως η φιλία ξεκινάει από το αμοιβαίο συμφέρον και καταλήγει αρετή, έτσι και η δικαιοσύνη ξεκινάει από την ανάγκη συμβίωσης μέσα στην κοινότητα και καταλήγει και αυτή αρετή. Οι αρετές στον Επίκουρο πατούν στις ανάγκες του πραγματικού κόσμου και καταλήγουν «ιδέες», σε αντίθεση με τις Πλατωνικές Ιδέες που ξεκινούν από το μεταφυσικό τίποτα και έχουν την απαίτηση να εφαρμοστούν στον πραγματικό κόσμο.
Επίσης καμμιά ηδονή δεν είναι καθ’ αυτήν κακή. Πρέπει όμως να αποφεύγουμε να επιδιώκουμε εκείνες, που ενδέχεται να μας προκαλέσουν δυσανάλογους πόνους. Μπορεί κανείς να διαφωνήσει;
Αλλά όλες οι ηδονές δεν έχουν την ίδια βαρύτητα για όλους τους ανθρώπους. Ο Επίκουρος το μόνο που κάνει είναι να μας εφοδιάσει με την ζυγαριά της φρόνησης. Η επιμέτρηση πόνου και ηδονής είναι σε κάθε περίπτωση ευθύνη του καθενός. Γι’ άλλον η δημιουργία οικογένειας είναι μπελάς, γι’ άλλον ηδονή. Γι’ άλλον η ενασχόληση με την πολιτική είναι χαρά γι’ άλλον ταραχή. Δεν είναι λιγότερο ή περισσότερο Επικούρειος αυτός που κάνει την μια ή την άλλη επιλογή!
Και ερχόμαστε στο λάθε βιώσας! Πηγή παρεξήγησης από την αρχαιότητα ακόμα! Ωκεανός γραμματολογικών αναλύσεων, μεταφυσικές ερμηνείες τραβηγμένες από τα μαλλιά, μυστικιστικές προεκτάσεις, Τι εννοούσε ο Ποιητής; Μήπως ήταν Χρησμός; Προφητεία; Τι σχέση έχει με το Δελφικό « Γνώθι σ’ αυτόν»; Η μεταφυσική θολούρα που λέγαμε!
Ο Επίκουρος δεν είχε τον διφορούμενο λόγο των σοφιστών, ούτε μιλούσε με ασάφειες, αλληγορίες και Πλατωνικές περικοκλάδες! Δεν έγραφε καν στην Αττική Διάλεκτο! Μιλούσε και έγραφε στην τρέχουσα γλώσσα του λαού! Γιατί δεν απευθύνονταν σε κάποια πνευματική Ελίτ αλλά σε όλους τους ανθρώπους!
Επομένως το «λάθε βιώσας» είναι αυτό που λέει: Ζήσε χωρίς να προκαλείς την προσοχή των άλλων. Επεδίωξε μια όσο το δυνατό ήρεμη ζωή μακριά από τα φώτα της δημοσιότητας. Μην μπλέκεσαι με πολλά και μην καταναλώνεσαι στο πλήθος. Μην είσαι ματαιόδοξος και μην επιζητείς την εφήμερη επιδοκιμασία των πολλών που δεν έχεις ανάγκη. Μίλα μόνο όταν έχεις κάτι να πεις, για να έχει και ο λόγος σου βαρύτητα. Μην σπαταλάς τον πολύτιμο χρόνο σου σε επιφανειακές δημόσιες σχέσεις και ρηχές γνωριμίες και τον στερείς από τον εαυτό σου και τους φίλους σου. Γιατί αυτός είναι ο πιο ασφαλής δρόμος να διατηρήσεις την αξιοπρέπεια σου, την σωματική και ψυχική σου υγεία και να μπορείς να γεύεσαι την ευδαιμονία!
Θα μου πει κάποιος «Γιατί να δεχτώ την δική σου ερμηνεία και όχι του Πλούταρχου ή κάποιου άλλου»;
Η απάντηση είναι ότι το «λάθε βιώσας» δεν είναι ξεκομμένο από την υπόλοιπη φιλοσοφία του Επίκουρου. Μελετώντας τις Κύριες Δόξες εύκολα κατανοείς το νόημα που του δίνει ο Επίκουρος. Ο Πλούταρχος βέβαια προφανώς δεν μπήκε στον κόπο να τις μελετήσει, όπως άλλωστε και πολλοί περισπούδαστοι φιλοσοφούντες που είδαν το «λάθε βιώσας» μέσα από το δικό τους μεταφυσικό παραμορφωτικό πρίσμα.
Το «λάθε βιώσας» είναι και αυτό μια παραίνεση. Δεν είναι εντολή. Σε τι βαθμό θα το τηρήσει ο καθένας, αν θέλει να το τηρήσει, εξαρτάται από τον ίδιο και την ιδιοσυγκρασία του. Αυτός έχει την ζυγαριά και την φρόνηση να επιμετρήσει ηδονή και πόνο και να πράξει κατά πως τον ευχαριστεί. Η παρακάτω Κύρια Δόξα (104 )το επιβεβαιώνει:
«Ούτε ο Επίκουρος νομίζει ότι πρέπει να ζουν μια ήσυχη ζωή εκείνοι που αγαπούν τις τιμές και είναι φιλόδοξοι, αλλά θεωρεί ότι πρέπει να χρησιμοποιούν την κλίση τους στην πολιτική και την δημόσια ζωή αφού λόγω της φύσης τους περισσότερο θα ταράζονται και θα υποφέρουν από την απραγμοσύνη, εάν δεν ικανοποιήσουν την επιθυμία τους».
Επίκουρος ( Π.Λ. 465στ-466α )
Αντίθετα αν κάποιος θέλει να ζήσει σαν τυμβωρύχος σε λαγούμι όπως το ερμηνεύει ο Πλούταρχος, ο Επίκουρος απαντά στο ίδιο πνεύμα:
«Περί ορέξεως ουδείς λόγος»
Όσον αφορά τον ίδιο τον Επίκουρο ποτέ δεν επεδίωξε την προβολή και την δόξα, όπως τον κατηγορεί ο Πλούταρχος. Υπήρξε μάλλον απόμακρος από το δημόσιο γίγνεσθαι όπως υπονοεί η παρακάτω Δόξα ( 160 ):
«Ποτέ δεν θέλησα να αρέσω στους πολλούς. Γιατί αυτά που άρεσαν σε εκείνους για μένα ήταν αδιάφορα ενώ αυτά που ευχαριστούσαν εμένα αυτοί δεν μπορούσαν να τα κατανοήσουν»
Αν παρόλα αυτά απέκτησε δόξα και υστεροφημία είναι γιατί «είχε κάτι να πει». Και αυτό το «Κάτι» έσπασε τα δεσμά του μυαλού και της καρδιάς και μας δίδαξε να ζούμε σαν θεοί ανάμεσα σε ανθρώπους.