Παίρνοντας αφορμή από τον Επικούρειο σοφό όπως μας τον παρουσιάζει ο Διογένης ο Λαέρτιος, μπήκα στον πειρασμό συνειρμικά να συλλογισθώ πώς θα έπρεπε είναι ο Επικούρειος Πολιτικός. Προκλητικό σε πρώτη άποψη, μιας και ο Δάσκαλος μας αποτρέπει από την ενασχόληση με την πολιτική χάριν της ψυχικής μας ηρεμίας και προτείνει να περνάμε μάλλον απαρατήρητοι (Λάθε βιώσας). Δέχεται όμως την ενασχόληση με την πολιτική υπό συνθήκες, όταν μεγάλοι κίνδυνοι απειλούν την πολιτεία και ταράσσουν την ψυχική γαλήνη την δική μας και των φίλων και συμπολιτών μας. Δεν είναι άραγε πολιτική πράξη η επιστολή του Επίκουρου προς τον μαθητή του Μιθρή, αξιωματούχο του βασιλιά της Θράκης Λυσίμαχου, μεγάλου αντίπαλου του Δημητρίου του Πολιορκητή που του ζητάει να προσπαθήσει να τον μυήσει στον Επικουρισμό; Στον Λυσίμαχο είχαν καταφύγει την εποχή εκείνη κυνηγημένοι, πολλοί δημοκρατικοί Αθηναίοι, μεταξύ των οποίων ο Δημοχάρης ανιψιός του Δημοσθένη και ο σατυρικός ποιητής Φιλιππίδης. Στην επικράτειά του άλλωστε ανήκε και η αγαπημένη του Λάμψακος, το πρώτο λίκνο της Επικούρειας φιλοσοφίας.

Θα ασχοληθεί λοιπόν ο Επικούρειος με την πολιτική, όταν πιστέψει ότι η δική του ανάμιξη θα συμβάλλει στην απομάκρυνση του ψυχικού πόνου του δικού του και των φίλων του, πόνου που προκαλεί μία δυσάρεστη πολιτική κατάσταση η κάποιος εξωτερικός κίνδυνος.

Με αίσθημα φρόνησης θα εξετάσει όλες τις δυνατές επιλογές και θα προτείνει αυτό που θεωρεί πλέον εφικτό και δίκαιο υπό τις παρούσες συνθήκες. Δεν θα βραχυκυκλωθεί σε ιδεοληψίες και κενές νοήματος προτάσεις, εύηχες στο αυτί αλλά ανεφάρμοστες στην πράξη. Δεν τον αφορούν τα συνθήματα αλλά το δια ταύτα. Δεν θα ασχοληθεί με βαθυστόχαστες αναλύσεις γενικές και αόριστες του πως φτάσαμε μέχρι εδώ, κάνοντας επίδειξη γνώσεων και ρητορικής δεινότητας. Δεν θα καταγγείλει τους πάντες και τα πάντα με στόμφο από τα μπαλκόνια, αλλά με παρρησία, σαφήνεια και τεκμηριωμένα, θα διατυπώσει την πρότασή του έστω και αν γνωρίζει ότι οι πολλοί θα δυσανασχετήσουν. Άλλωστε δεν έχει στόχο να αρέσει αλλά να ωφελήσει. Είναι σοβαρός, αυτάρκης, άνθρωπος με αυτοεκτίμηση και τίποτα δεν του προσθέτει ο έπαινος των πολλών. Δεν επιδιώκει γι ‘αυτό δόξα και υλικό πλούτο αφού γνωρίζει καλά ότι δεν είναι αυτά που θα του προσφέρουν ασφάλεια και ευδαιμονία, αλλά η φιλία των ανθρώπων.

Ζώντας κανείς ελεύθερα – λέει ο Δάσκαλος – δεν μπορεί να αποκτήσει μεγάλη περιουσία, γιατί κάτι τέτοιο δεν είναι εύκολο χωρίς δουλικότητα προς τον όχλο η την εξουσία. Μπορεί ωστόσο να έχει όλα τα απαραίτητα σε διαρκή αφθονία. Κι αν τύχει να αποκτήσει μεγάλη περιουσία, εύκολα θα την μοιράζει κατά πως πρέπει, κερδίζοντας την εύνοια των συνανθρώπων του.

Άλλωστε η προσπάθεια απόκτησης και διατήρησης υλικού πλούτου είναι συνυφασμένα με άγχος και ψυχική ταραχή που μόνο σε δυστυχία μπορεί να οδηγήσει ενώ θα προκαλέσει τον φθόνο των συμπολιτών του.

Η αυτάρκειά του τον οχυρώνει από τους πειρασμούς της εξουσίας και τον κρατά μακριά απο ανομολόγητες συναλλαγές, χρηματισμούς και πλεκτάνες διαφυλάττοντας έτσι την ελευθερία της βούλησής του. Ο ίδιος αισθάνεται μεγαλύτερη ηδονή στο να προσφέρει παρά να ωφελείται.

Ο πολιτικός μας είναι ένας βαθιά δημοκρατικός άνθρωπος. Δεν διακρίνει τους συμπολίτες του ανάλογα με την κοινωνική θέση το φύλο η την περιουσία τους γι αυτό τους αντιμετωπίζει όλους σαν φίλους με τα ίδια μέτρα και σταθμά και πάνω από όλα με δικαιοσύνη ώστε κανείς να μην βλάπτεται αλλά να ωφελείται από την κοινωνική συμβίωση. Επιδιώκει την ατομική του ευδαιμονία μέσω της ευδαιμονίας του συνόλου.

Δεν επιβάλλει την γνώμη του ούτε εμφανίζεται σαν ο θεματοφύλακας της Απόλυτης Αλήθειας θεωρώντας τον εαυτό του σοφότερο των άλλων, αλλά με πραότητα, σαφή, λιτό και τεκμηριωμένο λόγο παραθέτει τα επιχειρήματα του προσπαθώντας να πείσει τους συνομιλητές του, ενώ με προσοχή και σοβαρότητα ακούει και ζυγίζει τα επιχειρήματα των άλλων. Την διαφωνία του θα την εκφράσει χωρίς ειρωνικά σχόλια και άχρηστα προσβλητικά υπονοούμενα προς τους συνομιλητές του, που δημιουργούν ένταση και αποπροσανατολίζουν από την συζήτηση της ουσίας της υπόθεσης. Όταν του τίθεται συγκεκριμένο ερώτημα δίνει – εάν γνωρίζει – συγκεκριμένη απάντηση η παραδέχεται με παρρησία ότι δεν γνωρίζει. Οι νεφελώδεις και αόριστες απαντήσεις οι διαλεκτικές ακροβασίες τα σοφίσματα και ο ανόητος διλληματικός λόγος δεν χαρακτηρίζουν τους Επικούρειους.

Την πολιτική του πράξη την στηρίζει στην φρόνηση και τον ορθό λόγο γνωρίζοντας ότι είναι προτιμότερο να αποτύχεις σε κάτι βασιζόμενος στην φρόνηση, παρά να πετύχεις βασιζόμενος στην τύχη.

Και την καλοπροαίρετη κριτική θα δεχθεί αφού γνωρίζει ότι δεν είναι αλάθητος αλλά ούτε και ο σοφότερος των ανθρώπων και ότι το καλό αποτέλεσμα δεν εξαρτάται μόνο από τις καλές προθέσεις αλλά και από την τύχη και την ικανότητα και διορατικότητά του να επιλέξει τις κατάλληλες στρατηγικές για την επίτευξη του στόχου, στρατηγικές που η αποτελεσματικότητά τους δεν είναι πάντα εμφανής εκ των προτέρων.

Ποιος είναι λοιπόν ο φαινότυπος ενός τέτοιου πολιτικού; Άνθρωπος χαμηλών τόνων, γαλήνιος και σοβαρός, ορθολογιστής με σαφείς απόψεις και τεκμηριωμένο λόγο που ασχολείται με την ουσία των πραγμάτων επιδιώκοντας να είναι αποτελεσματικός και δίκαιος στην άσκηση της εξουσίας προς όφελος της ευδαιμονίας του συνόλου μέσω του οποίου επιδιώκει την προσωπική του ευδαιμονία. Δυσάρεστος συχνά στους πολλούς γιατί δεν χαϊδεύει αυτιά, ούτε διαφθείρεται, ούτε υπολογίζει το περιβόητο « πολιτικό κόστος » δεν χαρίζεται σε κανένα και δεν οργίζεται με κανένα.

Πριν βιαστεί κανείς να με κατηγορήσει ότι όλα αυτά είναι ουτοπίες και τέτοιοι πολιτικοί δεν υπάρχουν, θα ήθελα να του υπενθυμίσω ότι σε συνθήκες Δημοκρατίας τον πολιτικό σε τελευταία ανάλυση τον αναδεικνύει η λαϊκή ψήφος. Όσο και αν διάφορες ελίτ η τα μέσα μαζικής ενημέρωσης προσπαθούν άλλους να αναδείξουν και άλλους να αγνοήσουν η να καταβαραθρώσουν η εκλογή βρίσκεται στην κρίση των πολιτών. Εάν η κρίση αυτή διαμορφώνεται από διάθεση συναλλαγής και προσδοκία εξυπηρέτησης ιδιοτελών συμφερόντων η από την πασαρέλα των τηλεοπτικών παραθύρων, τότε ο πολιτικός μας δεν πρόκειται να έχει καμία τύχη. Έχει άλλωστε κανείς σήμερα καμία αντίρρηση ότι έχουμε τους πολιτικούς που μας αξίζουνε; Για τα Τάρταρα στα οποία βρεθήκαμε με ευθύνη της πολιτικής μας ηγεσίας ευθυνόμαστε ασφαλώς και εμείς οι πολίτες για τα κριτήρια των επιλογών μας διαχρονικά. Ίσως είναι πλέον καιρός να αναθεωρήσουμε αυτά τα κριτήρια με φρόνηση και υπευθυνότητα και να επιδιώξουμε την προσωπική μας ευτυχία μέσω της ευδαιμονίας του συνόλου, καταπολεμώντας τον φόβο και την απληστία και επιδιώκοντας την αυτάρκεια και την φιλία αξιολογώντας με φρόνηση τις πραγματικές μας ανάγκες και απολαμβάνοντας τις απλές χαρές της ζωής. Ίσως τότε να δούμε και την ανάδειξη Επικούρειων πολιτικών. Αλλά τότε θα μπορούσε κανείς να μου αντιτείνει ότι ακριβώς αυτή η αλλαγή νοοτροπίας του πολίτη αποτελεί ουτοπία. Και πιθανώς θα είχε δίκιο.

Δημήτρης Άλτας

Το άρθρο αναρτάται με την άδεια του συγγραφέα
Αναδημοσίευση από το περιοδικό «Ο Κήπος του Επίκουρου» τεύχος ΙΗ