Ο ορισμός – αυθεντία

Κάποιοι, ενταγμένοι στον Ελληνικό μεσαίωνα, θα περίμεναν σε αυτήν την εισήγηση να δώσουμε τον ορισμό του μεσαίωνα, στην συνέχεια να περιγράψουμε την Ελληνική πραγματικότητα και στην συνέχεια να ερευνήσουμε αν η Ελληνική πραγματικότητα χωράει στον ορισμό που δώσαμε.
Εμείς βεβαία κάτι τέτοιο δεν θα κάνουμε, όχι επειδή είμαστε “πιστοί, δογματικοί” και οπαδοί της Επικούρειας φιλοσοφίας, η οποία φυσικά δεν δέχεται την χρήση των ορισμών, αλλά γιά πολλούς άλλους λόγους.

Για παράδειγμα : Κανένας ορισμός δεν μπορεί να περιλάβει και να περιγράψει πλήρως την ρέουσα και μεταβαλλόμενη πραγματικότητα.
Οι Πλατωνικοί τον χρησιμοποιούν τον ορισμό γιατί τον θεωρούν ως την στέρεη βάση για να χτίσουν πάνω σε αυτόν τους συλλογισμούς τους και να καταλήξουν στα συμπεράσματά τους.
Αναμενόμενο από τους Πλατωνικούς : Ο “ορισμός” πάντα δίνει την αίσθηση της απόλυτης αλήθειας, της αιωνιότητας, του αμετάβλητου, της ακινησίας, της αυθεντίας. Δηλαδή διαθέτει αρκετά από τα χαρακτηριστικά στοιχεία του μεσαίωνα.
Με άλλα λόγια ο Μεσαίωνας μπορεί να είναι παντού γύρω μας, τοπικά και χρονικά, αλλά κυρίως βρίσκεται μέσα στον τρόπο με τον οποίο σκεφτόμαστε.

Ο Διαφωτισμός

Τον μεσαίωνα τον κατήργησε σε σημαντικό βαθμό ο διαφωτισμός. Αν θέλουμε να περιγράψουμε σε μία φράση, σε μία πρόταση, ποιό ήταν το κυρίως έργο του διαφωτισμού, θα μπορούσαμε να πούμε ότι το κύριο έργο του διαφωτισμού ήταν το γεγονός ότι κατήργησε τις αυθεντίες.

Όπως τότε, που ο δάσκαλός μας ο Επίκουρος γονάτιζε μπροστά σε έναν πιτσιρικά, τον Κωλώτη, και που με την κίνησή του αυτή κατεδάφιζε κάθε αυθεντία και πρώτα από όλα την δική του αυθεντία, και άνοιγε το πεδίο στο ανήσυχο, ελεύθερο και ορμητικό πνεύμα να αμφισβητήσει και να δημιουργήσει.
Αυτός ο ελεύθερος άνθρωπος που καταργεί τον μεσαίωνα περιγράφεται πολύ εύστοχα στον πρώτο, τον Ελληνικό διαφωτισμό, από τον Πρωταγόρα : “Μέτρον πάντων χρημάτων άνθρωπος”. Ο άνθρωπος υποκείμενο και όχι ο άνθρωπος αντικείμενο. Είναι τόσο εύστοχος ο χαρακτηρισμός, που ο Νίτσε έγραψε πως και τίποτε να μην είχε σωθεί από τους φυσικούς φιλοσόφους, αυτή και μόνον η φράση του φτάνει για να καταλάβει την διδασκαλία τους.
Οι απόψεις του Πρωταγόρα για τον άνθρωπο ως υποκείμενο, είναι ενσωματωμένες στην διδασκαλία του Επίκουρου και γι αυτό εμείς οι Επικούρειοι έχουμε το δικαίωμα να ρωτήσουμε τους άλλους Έλληνες:
Είσαστε το υποκείμενο ή το αντικείμενο;
Και αν είσαστε το υποκείμενο, ..πως αυτοπροσδιορίζεσθε;

Ο Πρωταγόρας σήμερα δίπλα μας

Εννοώ πως αυτοπροσδιορίζεσθε με τις πράξεις σας. Μήπως είστε απλώς το αντικείμενο που το προσδιορίζουν οι άλλοι και μήπως οι άλλοι σας έχουν ήδη προσδιορίσει ως καταναλωτές – οφειλέτες ;
Αυτόν τον άνθρωπο – υποκείμενο – του Πρωταγόρα, τον Επικούρειο, δεν τον ήθελαν οι Ναζί, γιατί έλεγαν ήταν πολύ ατομιστής και πολύ εγωιστής και συνεπώς δεν μπορούσαν να τον εντάξουν “στο όλον της κοσμικής τάξης”, δεν μπορούσαν να τον μετατρέψουν σε μία κουκίδα μέσα στο όλον, ώστε μετά να επιτελεί το καθήκον που έχει η κάθε κουκίδα, δηλαδή υπηρετεί τυφλά τον αρχηγό, τον ήλιο, την ιδέα, την θεοποιημένη ιδεολογία.
Να από τι μας έσωσε ο Πρωταγόρας, από το να είμαστε μία κουκίδα μέσα στο όλον της κοσμικής τάξης, ή αλλιώς να είμαστε μία μονάδα μέσα στις μάζες, …αυτές που κινούν την ιστορία, ή ακόμα από το να είμαστε ένα αντικείμενο που το παίρνουν και το χειρίζονται (- που το διαπλάθουν σε καταναλωτή και οφειλέτη -), ένα αντικείμενο ενταγμένο στην σημερινή παγκόσμια νέα τάξη – αναρμόδιο να ψάξει να βρεί πραγματική λύση στα πραγματικά του προβλήματα.

Ο Πρωταγόρας μας έσωσε από τον δικό μας τον προσωπικό, τον εσωτερικό μας Μεσαίωνα.

–//–

Μέθοδος σκέψης

Εδώ φθάνουμε στο κεντρικό ζήτημα της εισήγησης αυτής. Σε μία αλήθεια…, αλλά μην τρομάζετε. Δεν πρόκειται να αναζητήσουμε την αόρατη έννοια της αλήθειας στις ατέλειωτες διαδρομές της νόησης!! Όταν ένας Επικούρειος λέει την λέξη αλήθεια εννοεί την πραγματικότητα. Όταν ο Ελληνικός πολιτισμός λέει την λέξη αλήθεια, εννοεί την πραγματικότητα.

Υπάρχει λοιπόν μία αλήθεια που περνάει μέσα από όλη την ιστορία της φιλοσοφίας: Ανάμεσα στην μέθοδο σκέψης και το φιλοσοφικό σύστημα, εκείνο που επιζεί ως κατάκτηση του ανθρώπου είναι η μέθοδος σκέψης και όχι το σύστημα. (Ελλη Παπά : “Ο Πλάτωνας στην εποχή μας”, σελ. 309).

Στην εισήγησή μου αυτή ακολούθησα την Επικούρεια μεθοδολογία. Η Επικούρεια μεθοδολογία λέει ότι ξεκινάμε από τις βασικές αρχές, την απειρία, δηλαδή την απροσδιοριστία και τις αξίες, κατόπιν προχωράμε στα επί μέρους, τα οποία αφού τα εξηγήσουμε με πολλαπλά αίτια, ερευνούμε πως συνδυάζονται μεταξύ τους.
Έτσι αναφέρθηκα για παράδειγμα στο ότι ο Μεσαίωνας βρίσκεται κυρίως μέσα στον τρόπο με τον οποίο σκεφτόμαστε, στην αξία του ανθρώπου ως υποκειμένου των εξελίξεων κλπ.
Στο δεύτερο μέρος της εισήγησης θα αναφερθώ στα επί μέρους, συνοπτικά και απλά και γι αυτό θα ξεκινήσω με ένα παράδειγμα.

Η προοδευτική βαθειά συντήρηση

” Της δικαιοσύνης Ήλιε Νοητέ και μυρσίνη εσύ δοξαστική… μη παρακαλώ σας μη…, μη παρακαλώ σας μη…., μη παρακαλώ σας μη, …λησμονάτε την χώρα μου” .
Σαν πολύ παρακαλητό δεν έπεσε ;
Πολύ παλιά έβλεπα στην τηλεόραση μία συναυλία του Μίκη Θοδωράκη, που γινόταν σε ένα στάδιο, όπου όλο το πλήθος τραγουδούσε το παραπάνω τραγούδι και παρακαλούσε τραγουδιστά.
Η μουσική μου άρεζε πολύ, αλλά τότε δεν έβγαζα νόημα από τους στίχους. Το δικαιολογούσα με το γεγονός ότι ήμουν πεζός και ορθολογιστής και συνεπώς δεν μπορούσα να καταλάβω την βαθειά αλήθεια της ποίησης. Αργότερα αντιλήφθηκα ότι ούτε αυτοί που τραγουδούσαν καταλάβαιναν τι τραγουδούσαν.
Όμως έβγαινε μία θολή εντύπωση ότι πρόκειται γιά έναν κόσμο νοητό, ανώτερο από τον δικό μου γήινο κόσμο, με κάποιον Ήλιο, προφανώς μία υπερκόσμια δύναμη που θα έκανε κάποιου είδους παρέμβαση και θα με έσωζε.
Αργότερα, διαβάζοντας για τον Πλάτωνα, κατάλαβα ότι με τον Νοητό Ήλιο της Δικαιοσύνης έχουμε την αιώνια, την ιδανική την απόλυτη, την ακίνητη και αμετάβλητη αυθεντία. Έχουμε την κυριαρχία της αυθεντίας, δηλαδή την κυριαρχία του μεσαίωνα , δηλαδή την κατάργηση του ” μέτρον πάντων χρημάτων άνθρωπος” . Με το τραγούδι αυτό (όπως συμβαίνει και με πολλούς άλλους τρόπους) δημιουργείται μία θολή πεποίθηση ότι πάνω από τον άνθρωπο υπάρχει κάτι νοητό, κάτι ανώτερο από αυτόν, ότι υπάρχει ένας κόσμος ανώτερος από τον κόσμο που αντιλαμβανόμαστε με τις αισθήσεις μας.
Εδώ έχουμε μία ανατροπή του ανθρώπου του διαφωτισμού, του ανθρώπου του Πρωταγόρα, του Επικουρείου ανθρώπου. Ο άνθρωπος δεν είναι πλέον το υποκείμενο. Το υποκείμενο είναι ο Ήλιος, …αυτός …που δεν λησμονάει την χώρα μου, δηλαδή εμένα…. που γίνομαι πλέον το αντικείμενο.
Φυσικά πρόκειται γιά ιδεαλισμό…..όμως αυτοί που τραγουδούσαν ήταν – υποτίθεται – ενταγμένοι στον υλισμό, αφού ασπάζονταν τον ιστορικό υλισμό.
Έτσι επανέρχεται το αυτονόητο και σημαντικό ερώτημα:
Αν ζητούσαμε από αυτούς τους ανθρώπους να αυτοπροσδιοριστούν , δηλαδή μέσα στα άλλα , να προσδιορίσουν με ποιά μέθοδο σκέψης – ή αλλιώς με ποιό φιλοσοφικό υπόβαθρο – κάνουν τις επιλογές τους , τί θα απαντούσαν ;
Μπέρδεμα !
Τα παραπάνω βέβαια είναι ένα παράδειγμα. Το παράδειγμα όμως θέτει το πρόβλημα : …

Το Βασικό ερώτημα

Ποιά μέθοδο σκέψης ακολουθεί ο Έλληνας σήμερα, όταν σκέπτεται, γιά να δημιουργήσει την λύση στο πρόβλημά του ;
Τι κάνει ο σημερινός Έλληνας όταν βρίσκεται μπροστά στην σχιζοφρενική διάσταση ανάμεσα στον νοητό κόσμο και τον αισθητό κόσμο ;

Εγώ προσωπικά έχω καταλήξει ότι ο τρόπος σκέψης του είναι περίπου ο εξής:
Εντοπίζεται ένα πραγματικό ζήτημα στο πεδίο του αισθητού κόσμου.
Η πληροφορία μεταφέρεται στο πεδίο του νοητού – φανταστικού κόσμου, όπου αναλύεται και βρίσκεται τελικά μία λύση που να ταιριάζει στον νοητό – φανταστικό αυτόν κόσμο.
Η λύση αυτή μεταφέρεται στο πεδίο του αισθητού κόσμου και εκβιάζεται η εφαρμογή της.
Με τραγικά αποτελέσματα.
Είναι σα να έχουμε δύο προγράμματα για ηλεκτρονικούς υπολογιστές, που δεν είναι συμβατά μεταξύ τους και που τρέχουν σε διαφορετικό λογισμικό (;) και τα οποία προσπαθούμε να τα συνδυάσουμε γιά να μας βγάλουν ένα και μόνον ένα αποτέλεσμα, που θα είναι και η πρόταση γιά συγκεκριμένη δράση..
Το πιό πιθανό είναι να βραχυκυκλωθεί η όλη διαδικασία της σκέψης και να περιπέσουμε σε αδράνεια. Το λιγότερο πιθανό είναι να γίνει κατορθωτό να προταθεί προς εφαρμογή κάποια βλακώδης ενέργεια. Το σίγουρο όμως είναι ότι κάποιος θα κερδίσει τελικά από όλη αυτή την διαδικασία.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα η αντιμετώπιση του μεταναστευτικού προβλήματος. Εμείς βραχυκυκλωθήκαμε και αυτοαναφλεγόμαστε και κερδίζει η Ευρώπη και κάποιοι άλλοι.
Γενικά αυτός ο τρόπος σκέψης – όταν καταφέρει να δημιουργήσει κάτι – δημιουργεί συστήματα – μηχανισμούς- μέσα στην κοινωνία, που γιά να λειτουργήσουν χρειάζονται ιδανικές καταστάσεις και ιδανικούς ανθρώπους. Το αποτέλεσμα είναι η δημιουργία χαοτικών καταστάσεων.
Χαοτική κατάσταση υπάρχει όταν αντιμετωπίζεται με την φράση : “Νόμοι υπάρχουν αλλά δεν εφαρμόζονται”.

Οι αλυσίδες μας

Αυτός ο τρόπος, ο δρόμος σκέψης, η μέθοδος σκέψης οδηγεί προς το αφηρημένο, προς ιδανικές φανταστικές καταστάσεις από τις οποίες έχει αφαιρεθεί η πραγματικότητα που μαρτυρούν οι αισθήσεις μας. Σαν αυτές τις καταστάσεις που “απαιτούν” οι παραπάνω νόμοι για να είναι δυνατή η εφαρμογή τους. Οδηγεί δηλαδή στον μύθο και ο μύθος οδηγεί στην πλάνη.

“Η πλάνη αυτή μπορεί να διαρκέσει χιλιετίες, μπορεί να ρίξει τον σιδερένιο ζυγό της επάνω σε ολόκληρους λαούς, να αποπνίξει τις ευγενέστερες τάσεις της ανθρωπότητας και να σφυρηλατήσει με τους δούλους της αλυσίδες ακόμα και για εκείνον τον οποίο δεν μπορεί να εξαπατήσει. Η πλάνη αυτή είναι ένας εχθρός, ενάντια στον οποίο πολεμούν τα σοφότερα πνεύματα όλων των αιώνων, και μονάχα οι νίκες τους αποτέλεσαν τα γνήσια αποκτήματα της ανθρωπότητας”. (Αρθούρος Σοπενχάουερ : “Ο Κόσμος ως Βούληση και ως Παράσταση” τ. Α).

( Από το βιβλίο ¨Ο Νίτσε -όχι μόνο – για αρχαρίους¨ των Marc Sautet kai Patrick Boussignac, Εκδόσεις Επιλογή).

Αυτό το περιβάλλον που δημιουργεί αυτός ο τρόπος σκέψης αφαιρεί την δυναμική από τα άτομα. Εμποδίζει τα άτομα να δημιουργήσουν κοινωνικές δομές τέτοιες που να ενεργοποιούν την δυναμική του ελεύθερου ανθρώπου, δηλαδή να προκαλούν εξελίξεις. Το ελεύθερο και δημιουργικό άτομο πνίγεται.
Υποχρεωτικά εδώ πρέπει να επισημάνουμε ότι αυτός ο τρόπος σκέψης δεν αφορά τον “αρχηγό” , αφορά τους υποτελείς, ο αρχηγός (“βασιλικός ανήρ”, Πλάτων: ¨Πολιτικός, 296e, 298d – Έλλη Παππά, σελ. 143, αλλά και Ιωάννης Χρυσόστομος κλπ) έχει Ηρακλείτεια – Επικούρεια και όχι μεταφυσική θεώρηση, κρατάει γιά τον εαυτό του την επαφή με την πραγματικότητα, προσφέροντας τον σκόπιμο μύθο στους άλλους. Οι άλλοι είναι τα πρόβατα στο παραπάνω σκίτσο.

Κανένας τραπεζίτης δεν οργανώνει την τράπεζά του στηριζόμενος σε ενάρετους και έντιμους γκόλντεν μπόϋς, αντίθετα άκουσα αυτές τις ημέρες από εκπρόσωπο κόμματος ότι στις προμήθειες των οπλικών συστημάτων πρέπει να επικρατήσει εντιμότητα !
Στην σημερινή εποχή όμως τα πράγματα δεν είναι και πολύ δύσκολα για την αντίστροφη μέτρηση, δηλαδή την καταπολέμηση του μεσαίωνα που επικρατεί στα μυαλά των ανθρώπων. Ο Διαφωτισμός, ως επίδραση, υπάρχει, όχι τόσο στην πνευματική ηγεσία της κοινωνίας μας, αλλά κυρίως στην μορφωμένη μεσαία τάξη. Όμως δεν βρίσκει διέξοδο να εμφανιστεί και να κυριαρχήσει. Η βασική θέση της Επικούρειας Φιλοσοφίας, πως στις κρίσεις μας δεν πρέπει να λαμβάνουμε υπ όψη μας κενές δοξασίες, δηλαδή απόψεις που δεν επιβεβαιώνονται από την πραγματικότητα, αλλά τα φαινόμενα, δηλαδή τα υπαρκτά δεδομένα, και εύκολα διδάσκεται, και εύκολα μπορεί να λειτουργήσει καταλυτικά.

Υπάρχουν αξιόπιστοι μάρτυρες !!

Θα αναφέρω εδώ δύο ενδεικτικά παραδείγματα :
Ο Πάπας Φραγκίσκος, δηλαδή ο σημερινός Πάπας, είπε πριν λίγο καιρό : “Ορισμένοι άνθρωποι εξακολουθούν να υπερασπίζονται θεωρίες ότι η οικονομική ανάπτυξη μέσα από την ελεύθερη αγορά θα φέρει στον κόσμο μεγαλύτερη δικαιοσύνη, αν και κάτι τέτοιο ουδέποτε επιβεβαιώθηκε από τα γεγονότα” (Εφημερίδα Realnews της 15/12/13).

Και φυσικά μας ικανοποιεί πλήρως που ένας θρησκευτικός ηγέτης χρησιμοποιεί τόσο τον Επικούρειο Κανόνα ως προς την μέθοδο σκέψης και την χρήση της επιμαρτύρησης (δηλ. της επιβεβαίωσης), όσο και στην έννοια της δικαιοσύνης, που, και για εμάς και για τον πάπα σημαίνει εδώ την κοινή ωφέλεια όλων των ανθρώπων.
Τέλος ο καθηγητής Νανόπουλος, απαντώντας στην ερώτηση: Τώρα τι κάνουμε; είπε ότι, τώρα χρειάζεται ο Διαφωτισμός δηλαδή μία “πνευματική επανάσταση και αγωγή που μπορούν να αλλάξουν τον κόσμο, να σπάσουν τα αόρατα δεσμά που κρατάνε τον κόσμο καθηλωμένο και να προχωρήσει ο κόσμος με ορθολογισμό πάνω στα δεδομένα”. (ανάρτηση στο μπλογκ του sfrang)

===//===

Σήμερα

Η πρόταση βέβαια της Επικούρειας φιλοσοφίας είναι να δημιουργούνται συστήματα συμβατά προς τον αισθητό κόσμο, δηλαδή συστήματα προσαρμοσμένα και στην ανθρώπινη φύση. Παράδειγμα ; Η θέση της Επικούρειας φιλοσοφίας ότι στους Κήπους δεν υπάρχει κοινοκτημοσύνη, γιατί η κοινοκτημοσύνη δημιουργεί καχυποψία μεταξύ των ανθρώπων.

Αυτή ακριβώς η δημιουργία συστημάτων συμβατών προς τον αισθητό κόσμο, είναι κριτήριο όταν στην πράξη θα συναντάμε κινήσεις και κινήματα μέσα στην κοινωνία. ΄Ετσι θα καταλήξουμε σε μία απάντηση στο ερώτημα: Θα συμμετάσχω ή δεν θα συμμετάσχω. Αλλά κυρίως έτσι θα απαντήσουμε και στο προσωπικό μας ερώτημα δηλαδή στο πως αυτοπροσδιοριζόμαστε με τις πράξεις μας.

Μήπως το τελευταίο ερώτημα μοιάζει καθαρά θεωρητικό; Και όμως εγώ όταν περπατώ στους άσχημους δρόμους της πόλης μου και παρατηρώ την άσχημη αυτή πόλη μου, αισθάνομαι σαν να έχω επιβάλει στον εαυτό μου μία υποχρεωτική πορεία μαζί με τα άλλα πρόβατα, όπως στο σκίτσο που βλέπαμε προηγουμένως.

Αλλά πόσο εύκολα θα μπορούσαμε να ξεφύγουμε από αυτό αν σηκώσουμε τα μάτια μας και δούμε την Ακρόπολη. Εννοώ την Ακρόπολη των Αθηνών.., την Ακρόπολη που χτίστηκε από την σκέψη που γκρέμισε τον μεσαίωνα. Και μη με ρωτάτε που θα την δούμε, ανοίξτε την ιστοσελίδα μας και θα δείτε ότι σαν φόντο ο Κήπος της Θεσσαλονίκης δεν έχει τον Λευκό Πύργο, όπως θα περιμένατε, αλλά την γνωστή Ακρόπολη που την έπνιξε το φίδι, των Ακρόπολη των Αθηνών.

Γεώργιος Καπλάνης

Εκφωνήθηκε στο 5ο Πανελλήνιο Συμπόσιο επικούρειας φιλοσοφίας, 10/2/2015