Θα επαναλάβω αυτό που ήδη έχει λεχθεί πολλές φορές. Ότι δηλ. σε κάθε περίπτωση ξεκινάμε από τον διαχωρισμό ανάμεσα στο φανταστικό και το πραγματικό.

Ξεκινάμε πάντα από την αίσθηση. Όλα όσα μας παρέχουν οι αισθήσεις μας είναι το υλικό που δουλεύεται από εμάς και μας δίνει τις παραστάσεις, τις έννοιες, τις κρίσεις, τους συλλογισμούς.

Εδώ θα αναφέρω παραδείγματα. Η Επικούρεια φιλοσοφία πολέμησε τον μύθο της θρησκείας – δεισιδαιμονίας. Άφοβον ο θεός. Ελευθέρωσε τον άνθρωπο από την δουλεία που επέβαλε το κάθε ιερατείο. Και σήμερα; Σήμερα έχουμε παρόντα και αντιμέτωπο στην ίδια μας τη ζωή τον μύθο της ελεύθερης οικονομίας, τον μύθο της ελεύθερης αγοράς.

Ο Επικούρειος κανών είναι ένα δυνατό εργαλείο για κάθε σκεπτόμενο. Είναι απλός γιατί καταργεί κάθε άγονη φλυαρία, κάθε άγονο χασομέρι. Παρ΄ όλα αυτά τον κατηγορεί ο Κικέρων. Γιατί, όπως γράφει, καταργεί τον ορισμό, δεν λέει τίποτε για διαίρεση και χωρισμό σε μέρη, δεν δείχνει πως λύεται ένα παγιδευτικό επιχείρημα, πως ξεκαθαρίζονται τα διφορούμενα.

Φανταστείτε προς στιγμή ότι εδώ στον Κήπο θα παραθέταμε παγιδευτικά επιχειρήματα και μετά θα προσπαθούσαμε να τα λύσουμε με ατέλειωτους συλλογισμούς. Πόσο βαρετές και άγονες θα ήταν οι συναντήσεις μας.

Ο Επίκουρος τους κανόνες που μας οδηγούν να σχηματίσουμε σωστές κρίσεις, δηλαδή να ξεχωρίσουμε το πραγματικό από το φανταστικό, τους ονόμασε Κανονική ή Περί Κριτηρίου. Τους έλεγε και Στοιχειωτικό, επειδή εξέταζε τα στοιχεία της επιστήμης. Ήταν το εισαγωγικό μέρος της φυσικής: «Ειώθασι μέντι το κανονικόν ομού τω φισικώ τάττειν, καλούσι δ’ αυτό περί κριτηρίου και αρχής, και στοιχειωτικόν». Ας προχωρήσουμε όμως στην πράξη.

Ας εξετάσουμε ένα παγιδευτικό ερώτημα και ας προσπαθήσουμε να δώσουμε τη λύση χρησιμοποιώντας τον κανόνα σε συνδυασμό με τη φυσική: «Άραγε η κότα γέννησε το αυγό, ή το αυγό την κότα;»

Τι δίλημμα και αυτό! Τι ταλαιπωρία! Τι από τα δύο συνέβη άραγε;

Ποιο είναι το αίτιο και ποιο το αποτέλεσμα;

Όποιο και να είναι το αίτιο και όποιο το αποτέλεσμα, το σίγουρο είναι ότι το αυγό (ή η κότα) διαδέχεται την κότα (ή το αυγό) αντίστοιχα δημιουργώντας μία αιτιοκρατική αλυσίδα που προχωράει σε μία αναγκαστική, ντετερμινιστική πορεία, δηλαδή σε μία προκαθορισμένη ευθύγραμμη πορεία. Χωρίς παρέγκλιση.

Η κότα απλώς ανατυπώνει τον εαυτό της.

Αυτό βέβαια έρχεται σε πλήρη αντίθεση με όσα έγραψε ο Λουκρήτιος, που διέσωσε την φυσική της Επικούρειας φιλοσοφίας, σχετικά με την παρέγκλιση, την ελευθερία και την εξέλιξη των ειδών. Έρχεται και σε πλήρη αντίθεση με αυτά που λένε οι βιολόγοι σήμερα, ότι δηλαδή η φύση μέσω του DNA δεν παράγει ακριβή αντίγραφα οργανισμών, αλλά ελαφρώς τροποποιημένα από το πρωτότυπο. Όπως ελέχθη σε μία όμορφη εκπομπή του Γραμματικάκη, η φύση δεν λειτουργεί ως εργοστάσιο παραγωγής τυποποιημένων προϊόντων, αλλά ως μάστορας. Και ποτέ δεν γνωρίζεις με σιγουριά τι ακριβώς θα σου βγάλει ένας μάστορας.

Με άλλα λόγια η κότα ως πτηνό προέρχεται, από κάποιο ερπετό, κάποιον δεινόσαυρο, το οποίο με συνεχείς γενετικές αλλαγές κατέληξε στην σημερινή κότα, που και αυτή θα εξελιχθεί ίσως σε κάτι άλλο, που δεν γνωρίζουμε τι θα είναι…

Δηλαδή δίλλημα του παραδείγματος είναι πράγματι δίλλημα αλλά δεν βασίζεται στην πραγματικότητα. Το δίλλημα αυτό εγκλωβίζει το σκεπτικό σε μία δίτιμη λογική, στον «νόμο της αντίφασης», και συνεπώς στον νόμο του «αποκλειομένου μέσου» που θέλει όταν η μία πρόταση αληθεύει, τότε η άλλη πρόταση ψεύδεται αναγκαστικά. Σύμφωνα με τον Κικέρωνα όμως ο Επίκουρος αρνείται να υποτάξει την σκέψη του στον νόμο της αντίφασης. Αλήθεια, που υποτάσσει την σκέψη το ο Επίκουρος;

Αν το δεχόταν, τότε η μία από τις δύο προτάσεις θα καθίστατο αναγκαιότητα και κάτι τέτοιο, έλεγε, δεν βρίσκεται στην φύση των πραγμάτων. Να που ο κανών, το «Στοιχειωτικόν» εμπλέκεται με την επιστημονική παρατήρηση, την φυσική. Τα στοιχεία που παρέχει το εμπειρικό εργαλείο της επιστήμης διαμορφώνει τον κανόνα και ο κανών διευκολύνει την επιστημονική σκέψη. Αυτό σημαίνει ότι με την παρατήρηση της φύσης, η Επικούρεια Φιλοσοφία εξάγει τους κανόνες της λογικής και αντίστοιχα, οι κανόνες της λογικής υπηρετούν την έρευνα της φύσης. Αυτή είναι η μεγαλύτερη, (και όχι η επί μέρους) εικόνα.

Πάντως ο Επίκουρος απέρριπτε την διαλεκτική ως ¨παρέλκουσα¨, δηλαδή γιατί μας έλκει, μας τραβάει έξω από τον δρόμο. Βέβαια ο Σωκράτης και ο Πλάτων έλεγαν ότι η διαλεκτική είναι η οδός της αρετής. Συνεπώς ο δικός μας Κανών είναι η οδός της κακίας (!!) (Κατά την δική τους δυϊστική σκέψη).

Πρέπει να εξηγήσουμε εδώ ότι η εργασία αυτή δεν έχει σκοπό να αποτελέσει μία εμπεριστατωμένη επιστημονική μελέτη πάνω σε θέματα μεθοδολογίας, δεν θα εμφανίσει περίπλοκα νοήματα. Πολύ περισσότερο δεν θέλει να διδάξει ειδικούς επιστήμονες στην χρήση ειδικών μεθόδων για εξειδικευμένες έρευνες.

Ο Επικούρειος Κανών έχει δημιουργηθεί με ιδιοφυιή τρόπο, ώστε να είναι πλήρως συμβατός με την υλική – βιολογική υπόσταση του ατόμου, με την ικανότητα κατανόησης του μέσου ανθρώπου και ακολουθεί την φυσική εξέλιξη των πραγμάτων.

Το μεγαλύτερο όμως και σπουδαιότερο αποτέλεσμά της Επικούρειας μεθοδολογίας είναι ότι μπορεί να αναδείξει έναν νοήμονα άνθρωπο πιο έξυπνο, πιο ικανό και πιο αποτελεσματικό από μία ιδιοφυΐα που ακολουθεί στις αναλύσεις του λανθασμένη μεθοδολογία.

Οι απόκρυφες γνώσεις και οι μυστικοί κώδικες που τάχα λύνουν τα μυστήρια του κόσμου είναι για εμάς παραμυθίες. Οι απέραντες νοητικές περιπλανήσεις είναι για εμάς φλυαρίες για χασομέρηδες. Αρκεί να χρησιμοποιήσουμε το «ολοφάνερο», συνδυάζοντάς το με συγκεκριμένο τρόπο.

ΓΕΝΙΚΗ ΕΙΚΟΝΑ

Προσπαθήσαμε μέχρι τώρα να αποκτήσουμε μία γενική εικόνα του Κανόνα, δηλαδή της λογικής που χρησιμοποιεί η Επικούρεια φιλοσοφία. Αυτό θα το κάνουμε βλέποντας από απόσταση τις βασικές – θεμελιακές κατευθύνσεις, δηλαδή βλέποντας την μεγάλη εικόνα. ΄Όπως δηλαδή, όταν παρατηρούμε τον χάρτη μιάς πόλης , πρώτα εντοπίζουμε τους κύριους οδικούς άξονες, τις μεγάλες πλατείες και κτίρια ώστε να αποκτήσουμε συνείδηση του προσανατολισμού.

ΕΠΙ ΜΕΡΟΥΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ

Η εξέταση των επί μέρους στοιχείων στην εργασία αυτή δεν έχει την έννοια του απόλυτου διαχωρισμού, ούτε της κατάταξης σε κάποιον πίνακα που θα χρησιμεύσει ως οδηγός. Γιατί; Διότι αυτό μας συμβουλεύει ο Επικούρειος Κανών τον οποίο εξετάζουμε. Απλώς επισημαίνονται τα στοιχεία που θα είναι πιο χρήσιμα σε μία ανάλυση και που θα μας βοηθήσει να κατανοήσουμε τον Κανόνα. Δηλαδή θα χρησιμοποιήσουμε τον Κανόνα για να κατανοήσουμε τον Κονόνα.

ΟΡΙΣΜΟΣ. Η Επικούρεια φιλοσοφία δεν δέχεται τον ορισμό, για την ακρίβεια ο Επίκουρος υποστηρίζει ότι ο ορισμός δεν μας χρησιμεύει. Τον ορισμό απορρίπτει σήμερα και η Λογική της Ασάφειας, ή αλλιώς η Πλειότιμη Λογική. Η άποψη αυτή, που έχει επικρατήσει σήμερα, λέει , ότι δεν υπάρχει πρόταση που να αποδίδει την πραγματικότητα. Ο συγγραφέας Ερνεστ Χεμινγουέϊ είχε θέσει χρηματικό βραβείο για όποιον θα διατύπωνε μία πρόταση που θα ανταποκρινόταν στην αλήθεια. Δεν το πήρε ποτέ κανένας.

Ένα παράδειγμα: Βρέχει. Η πρόταση είναι ψευδής ή αληθής; Ο Επικούρειος, όπως και κάθε νοήμων άνθρωπος θα ανοίξει το παράθυρο, θα κοιτάξει έξω, θα μυρίσει τον αέρα, θα ανοίξει την παλάμη του προς τον ουρανό, δηλ. θα χρησιμοποιήσει τα κριτήρια της αληθείας, και θα απαντήσει χρησιμοποιώντας συχνά επιρρήματα, βρέχει λίγο, πολύ, αραιά κλπ. Ο Επικούρειος δεν είναι υποχρεωμένος να απαντήσει πάντα με ένα ναι ή ένα όχι στην ερώτηση. Ο αντίθετος προς τον Επικούρειο Κανόνα θα αναζητήσει τον ορισμό της βροχής για να στήσει εκεί το λογικό οικοδόμημα. Το παράδειγμα μοιάζει απλοϊκό, σκεφθείτε όμως ότι ο ορισμός της βροχής μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως δεδομένο σε ένα λογισμικό που χαράσσει την πορεία ενός αεροσκάφους.

Ποιος είναι όμως ο ορισμός της βροχής; Αν πέφτει μία σταγόνα ανά τ.μ. κάθε 30΄΄ αυτό είναι βροχή; Αν πέφτουν 100 σταγόνες ανά τ.μ. κάθε 1΄΄, αυτό είναι βροχή; Ναι. Τότε πόσες σταγόνες ανά πόσα δευτερόλεπτα ορίζουν την βροχή; Από πόσες σταγόνες και μετά η «μη βροχή» γίνεται «βροχή» ;

Πιο απλό είναι το ερώτημα με τον ορισμό του φαλακρού. Ποιος είναι ο ορισμός του φαλακρού ; Αν έχει μία τρίχα στο κεφάλι του είναι φαλακρός; Αν έχει 100;

Ήδη όμως με τα παραπάνω παραδείγματα, από το στοιχείο του ορισμού που εξετάσαμε μεταφερόμαστε άμεσα στο να απορρίψουμε τον διαχωρισμό σε κατηγορίες, γιατί με την μεθοδολογία των ορισμών οι «φαλακροί» αποτελούν ένα σύνολο και οι «μη φαλακροί» ένα άλλο σύνολο. (Πίνακας 1).

Έτσι με την μεθοδολογία των ορισμών μπορεί να οριστεί ως φαλακρός κάποιος που έχει λιγότερες από 8 τρίχες στο κεφάλι του Άρα ο Κώστας που έχει 9 τρίχες στο κεφάλι του δεν είναι φαλακρός και εγώ που έχω 7 είμαι φαλακρός. Το παραπάνω σκεπτικό είναι λογικά σωστό γιατί δεν παραβαίνει τους κανόνες της τυπικής λογικής τους οποίους ακολουθεί. Όμως δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα. Στην πραγματικότητα, τα δύο παραπάνω σύνολα έχουν ασαφή όρια (Πίνακας 2)

Η απόδοση της πραγματικότητας σ΄ αυτήν την περίπτωση είναι θέμα βαθμού, δηλαδή διαβάθμισης πραγματικών καταστάσεων ανάμεσα σε δύο υπαρκτές μεν, αλλά ακραίες καταστάσεις. Η πραγματικότητα ανάμεσα στις δύο ακραίες καταστάσεις λαμβάνει πλείονες τιμές. Η Επικούρεια φιλοσοφία θεωρεί ότι κάποιος μπορεί να κάνει ένα τέλειο συλλογισμό αλλά να κάνει λάθος (Φιλόδημος Περί Παρρησίας).

Εξ άλλου ο Κανών αποβλέπει στο να μας δώσει την δυνατότητα να ξεχωρίσουμε την πραγματικότητα από τον μύθο.

Θα ήθελα εδώ να προσθέσω τρείς παρατηρήσεις: α) Η φιλοσοφία μας παρουσιάζει ανεκτικότητα απέναντι σε ασαφή δεδομένα (δηλαδή μη απόλυτα καθορισμένα) και τα χρησιμοποιεί. β) Μας κρατάει σε συνεχή επαφή με την πραγματικότητα. γ) Ο Κήπος της Θεσσαλονίκης είναι ένα ασαφές σύνολο (ασαφέστατο θα έλεγα).

Ας επανέλθουμε όμως στην εξέταση της φύσης των πραγμάτων, δηλαδή, στην έρευνα της πραγματικότητας. Μιάς πραγματικότητας που συνεχώς εξελίσσεται: «Ημείς δε την μεν ρεύσιν αυτήν ομολογούμεν, ού μέντοι και το ούτως οξείαν αυτήν υπάρχειν, ώστε μηδενί χρόνω την εκάστου φύσιν καταλημπτήν αισθήσεσιν είναι», δηλαδή «Εμείς συμφωνούμε ότι τα πράγματα ρέουν, όχι όμως ότι ρέουν με τέτοια ταχύτητα ώστε σε καμία στιγμή να μη μπορούν οι αισθήσεις μας να συλλάβουν την φύση του κάθε πράγματος». (Διογένης Οινοανδέας). Πάνω στην εξέταση της φύσης των πραγμάτων ο Επίκουρος μας συμβουλεύει ευθέως στην επιστολή προς Πυθοκλή: «Τα πάντα παραμένουν ακλόνητα αν εξηγηθούν με την μέθοδο των πολλαπλών αιτίων » Ο δε Λουκρήτιος μας παρουσιάζει τον μηχανισμό πάνω στον οποίο (σε γενικές γραμμές) πρέπει να προβάλουμε την πραγματικότητα για να διευκολυνθούμε στην ανάλυσή μας: « τα άτομα…. μετατοπίζονται μέσα στο άπειρο χρόνο και δέχονται απανωτές κρούσεις, δοκιμάζοντας κάθε λογίς κινήσεις και συνδυασμούς, καταλήγουν στους μεγάλους εκείνους σχηματισμούς που συνθέτουν το σύμπαν.

Ας επιχειρήσουμε να την εξηγήσουμε με ένα παράδειγμα. Είναι παρμένο από μία ομιλία του Κίσινγκερ για το Μεσανατολικό ζήτημα. Η ομιλία του μεταφέρθηκε από τον Μπαρτ Κόσκο στο βιβλίο του Fuzzy Logic (σελ 271) (Πίνακας 3).

Επεξήγηση του πίνακα: ΄Όταν ένα στοιχείο , για παράδειγμα το C1 συνδέεται με το C2 με ένα βέλος και το σύμβολο συν (+), αυτό σημαίνει ότι όταν το πρώτο αυξάνεται, δηλαδή παίρνει μεγαλύτερες τιμές, τότε αυξάνεται και το δεύτερο. Και αντίθετα όταν υπάρχει το σύμβολο πλην (-), όταν αυξάνεται το πρώτο, μειώνεται το δεύτερο..

Θα μπορούσε ο καθένας μας να δημιουργήσει ένα τέτοιο πίνακα για κάθε κατάσταση που εξετάζει.

Εγώ προτείνω για να αποτυπώσουμε την σημερινή κατάσταση το εξής σχήμα (Πίνακας 4)

Αφορά την τελευταία σύνοδο κορυφής της ΕΕ το Δεκέμβριο του 2011

Παρατηρήσεις: Το Α΄ μένει ανέπαφο – Ένα κόμμα ασχολήθηκε με το Γ για να λύσει το πρόβλημα – Άλλο κόμμα λέει πως αν ασχοληθούμε με το Β θα λύσουμε το πρόβλημα.

Η σύνοδος κορυφής ασχολήθηκε μόνο με το Γ΄ – Ένας πολιτικός αρχηγός ασχολήθηκε μόνο με το Γ΄ αλλά πρόσθεσε και τον Πλατωνικό μύθο της Ευρωπαϊκής αλληλεγγύης.

Ένα άλλο κόμμα δεν δέχτηκε να κοιτάξει το σχήμα.

Το κίνημα κατά της Wall Street ασχολείται με το Α.

Τα βελάκια μεταξύ των Β και Γ υποδηλώνουν αμφίδρομη σχέση, δηλαδή ανάδραση, που είναι η μπρος πίσω δράση. Μήπως αυτό είναι ο «αποπαλμός» του Επίκουρου;

Είπαμε για την γενική εικόνα του Κανόνα, στην συνέχεια εξετάσαμε τα επί μέρους (χωρίς απόλυτους διαχωρισμούς). Η σύνθεση των επί μέρους μας οδηγεί στην διαπίστωση και την επιβεβαίωση της άποψής μας. Γιατί όπως έγραψε και ο δάσκαλος στον Πυθοκλή: «. . .συνθεωρούμενα ραδίως τα περί κατά μέρος αιτίας συνοράν ποιήσει. Οι δε ταύτα μη καταγαπήσαντες ή μάλιστα ούτε αν αυτά ταύτα καλώς συνθωρήσαιεν. . .» ,που σημαίνει : «Διότι αν τα εξετάσεις διεξοδικά αυτά όλα μαζί, μετά θα μπορείς να βλέπεις εύκολα τις αιτίες των επί μέρους. Όσο για εκείνους που δεν ικανοποιούνται με αυτά, δεν θα είναι ικανοί να αποκτήσουν μια συνολική εικόνα των πραγμάτων» .Πρόκειται για την σημερινή «Μη Γραμμική» προσέγγιση στην αναλυτική διαδικασία. Ας το εξετάσουμε με ένα απλό παράδειγμα: Βλέπουμε το παιχνίδι μιας ποδοσφαιρικής ομάδας και δημιουργούμε την γενική μας άποψη. Εξετάζουμε τα επί μέρους, δηλαδή πως αποδίδει ο κάθε ποδοσφαιριστής. Συνθέτουμε την απόδοση όλων των ποδοσφαιριστών και έχουμε την επιβεβαίωση της αρχικής γενικής εικόνας. Μοιάζει απλοϊκό; Η ίδια μέθοδος δεν θα μας φαινόταν καθόλου απλοϊκή, αν, αντί για ποδοσφαιρική ομάδα έπρεπε να αναλύσουμε το λογισμικό ενός σύγχρονου κέντρου τηλεπικοινωνιών, όπου και εκεί για τον σχεδιασμό του εφαρμόζουν σήμερα την ίδια προσέγγιση. όμως ο κάθε ποδοσφαιριστής δεν αποτελεί και ένα αίτιο; Οπότε τα πλείονα – πολλαπλά αίτια δεν θα μας οδηγήσουν σε πολλαπλά ενδεχόμενα;

Η παραπάνω προσέγγισή μας δεν θα μας οδηγήσει τελικά στη σύνδεση του στοιχείου της «Μη Γραμμικής» ανάλυσης με το στοιχείο των «Πολλαπλών αιτίων και πολλαπλών ενδεχομένων»;

Είναι δικαιολογημένος ο θαυμασμός μας προς τον Επίκουρο, που η ιδιοφυΐα του δημιούργησε συνεκτικά συστήματα που απαρτίζονται από συνεκτικά υποσυστήματα. (΄Όπως για παράδειγμα τα υποσυστήματα του αλγόριθμου των επιθυμιών και ο μηχανισμός της επιμέτρησης πόνου και ηδονής στηρίζουν τον άξονα της ηδονής).

Αγαπητοί φίλοι μπορείτε να ασχοληθείτε και να εφαρμόσετε σε κάθε περίπτωση τις οδηγίες του δασκάλου μας. Εσείς θα κρίνετε.

Γιώργος Καπλάνης